بیماری ایدز (HIV) در کودکان، علائم و درمان

ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) ویروسی مسری و عفونی است که در طول زایمان از مادر آلوده به نوزاد منتقل می‌شود. در سراسر جهان حدود دو میلیون کودک زیر ۱۵ سال مبتلا به ایدز هستند. بانوان باردار مبتلا به ایدز باید از علائم اولیه این بیماری در کودکان مطلع شوند.

علل

ویروس HIV در دوران بارداری، هنگام زایمان یا زمان شیردهی از مادر به فرزند منتقل می‌شود. چنانچه نتیجه آزمایش HIV مادر مثبت باشد و مادر به دقت از دستورات پزشک پیروی کند، احتمال سرایت بیماری از مادر به نوزاد به شدت کاهش می‌یابد. مراقب بودن مادر بهترین روش برای پیشگیری از سرایت ایدز به کودک است. کودکانی که در جوامع آلوده به ایدز متولد می‌شوند و والدین و اعضاء خانواده خود را از دست داده‌اند، بیشتر مستعد ابتلا به ایدز هستند. این کودکان از مراقبت‌های دلسوزانه و تحصیل در مدرسه محروم‌اند و توانایی کافی را برای احقاق حق خود ندارند. تجاوز یا سوء استفاده جنسی نیز از علل آلوده شدن کودکان به شمار می‌آید. ازدواج کودکان در بعضی کشورها مغایرتی با فرهنگ و عرف ندارد و ممکن است یک دختر نوجوان از همسر مسن خود ایدز بگیرد و این عفونت را به فرزندانش نیز منتقل کند. هر چه کودک در زمان نخستین رابطه جنسی کوچک‌تر باشد، احتمال ابتلا به ایدز بالاتر است. تزریق مواد مخدر نیز یکی از راه‌های انتقال ایدز در میان افراد بی‌خانمان است. رفتارهای پرخطر، مانند استفاده از سرنگ اشتراکی از سن ۱۰ سالگی در میان کودکان رواج می‌یابد.

علائم ایدز در کودکان

در نوزادان

نوزادان مبتلا به ایدز در بدو زندگی ظاهر سالمی دارند، اما کودک آلوده ظرف دو تا سه ماه بیمار و بدحال می‌شود و والدین متوجه مشکلاتی از قبیل افزایش نیافتن وزن، عفونت‌های دهان، بزرگ شدن غدد لنفاوی و بزرگ شدن طحال یا کبد، اختلالات سیستم عصبی و مغز و عفونت‌های متعدد، مانند ذات‌الریه یا  پنومونی پنوموسیستیس، می‌شوند.

در کودکان

اگر کودک مبتلا به ایدز تحت درمان قرار نگیرد، دچار حمله‌های شدیدتری از عفونت‌های شایع کودکان می‌شود. یکی از این عفونت‌های شایع عفونت ویروس اپشتین بار (EBV) است که معمولاً باعث بیماری خفیف در اکثر کودکان می‌شود. در کشورهای در حال توسعه سل نیز یکی از بیماری‌های شایع و غالباً علت مرگ کودکان و بزرگسالان مبتلا به ایدز است.

عوارض

کودکان مبتلا به ایدز به دلیل ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن‌شان بیشتر در معرض ابتلا به انواع سرطان هستند. لنفوم‌های مرتبط با عفونت ویروسی اپشتین بار در میان کودکان بزرگتر آلوده به ایدز شایع‌تر است. عارضه‌های شایع‌تر در میان کودکان مبتلا به HIV/AIDS شامل سندرم اتلاف یا تحلیل  و انسفالوپاتی می‌شود. سندرم اتلاف به ناتوانی در نگهداشتن وزن بدن در حد مناسب گفته می‌شود که علت آن سوء تغذیه طولانی مدت و ابتلا به دیگر عفونت‌های مرتبط با ایدز است. هنگامی که عفونت HIV مغز را آلوده کند، مغز متورم می‌شود و بافت‌های مغز به مرور آسیب می‌بیند، نتیجه ابتلا به انسفالوپاتی است.

کودکان ناقل بیماری ایدز

در سراسر جهان تنها چند مورد گزارش شده است که عفونت HIV از کودک به دیگران سرایت کرده باشد. در تمامی این موارد تماس خونی مستقیم با اعضاء خانواده وجود داشته است. ویروس از راه ترشحات معمول نوزادان (ادرار، مدفوع، آب دهان، استفراغ و خلط) منتقل نمی‌شود، بنابراین مراقبت از نوزادان مبتلا کار پرخطری نیست. برخلاف نگرانی‌های رایج تاکنون هیچ موردی حاکی از سرایت ایدز در مهد کودک یا مدرسه گزارش نشده است. چون خطر انتقال ایدز از راه تماس خونی مستقیم وجود دارد، کارکنان مدرسه و مهد کودک باید در صورت مواجهه با بریدگی، خراش یا خونریزی کودک بیمار حتماً دستکش به دست کنند.
ایدز از راه‌های زیر منتقل نمی‌شود:
•    تماس معمولی مانند در آغوش گرفتن یا دست دادن
•    نوشیدن از یک لیوان
•    عطسه کردن
•    سرفه کردن
•    پشه یا حشرات دیگر
•    حوله
•    صندلی توالت
•    دستگیره در

تشخیص

آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص عفونت HIV  در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان انجام می‌شود که در آنها وجود پادتن این ویروس، یعنی پروتئین‌های پوشش دهنده ویروس، یا وجود خود ویروس بررسی می‌شود. پادتن‌ها پروتئین‌های خاصی هستند که بدن آنها را برای مقابله با عفونت تولید می‌کند. پادتن‌های مخصوص HIV  در واکنش به آلوده شدن با عفونت HIV  تولید می‌شود. نتیجه آزمایش HIV  افرادی که این پادتن در بدن‌شان وجود دارد، HIV  مثبت است. چنانچه نتیجه آزمایش مثبت باشد، آزمایش تکرار می‌شود یا آزمایش دیگری برای اطمینان از صحت جواب اولیه انجام می‌شود.

درمان

اگر درمان مناسب انجام نشود، تقریباً تمام بیماران آلوده به HIV به ایدز مبتلا خواهند شد. خوشبختانه ظرف بیست سال گذشته دو روش موثر برای درمان HIV/AIDS ابداع شده است:
۱٫    داروهای بازدارنده رشد ویروس: این داروها شروع ایدز را به تاخیر می‌اندازد یا از آن پیشگیری می‌کند تا بیمار آلوده به HIV مدت بیشتری را بدون علائم بیماری بگذراند.
۲٫    داروهایی که احتمال انتقال ویروس را از مادر آلوده به کودک کاهش می‌دهد: درمان دارویی HIV/AIDS پیچیده و پرهزینه است، اما تکثیر ویروس را به نحو موثری آهسته می‌کند و بروز بعضی عوارض بیماری را آهسته یا به کل از آنها پیشگیری می‌کند.

مکانیسم اثر داروهایی که برای درمان HIV/AIDS تجویز می‌شود، متفاوت و به شرح زیر است:

۱٫    ایجاد اختلال در تکثیر مواد ژنتیکی HIV: این داروها شامل ضدویروس‌های پسگرد نوکلئوتیدی یا نوکلئوزید می‌شود.
۲٫    مهار کردن آنزیم پروتئاز که ویروس HIV برای غلبه بر سلول‌های بدن به آن نیاز دارد: این داروها بازدارنده‌های پروتئاز گفته می‌شود.
۳٫    مختل کردن توانایی ویروس HIV برای وارد کردن متریال ژنتیکی در کد ویروسی: به بیان دیگر داروهای بازدارنده‌های غیرنوکلئوزیدی ترانس کریپتاز معکوس (NNRTIs) از آرایش ژنتیکی ضروری برای تکثیر ویروس HIV جلوگیری می‌کند.
۴٫    مختل کردن توانایی ویروس HIV برای ورود به سلول‌های T کمکی (بازدارنده‌های فیوژن )
۵٫    مختل کردن پروتئین روی سلول‌های T کمکی به منظور ممانعت از ورود HIV  به داخل سلول‌ها (بازدارنده‌های ورودی یا CCR5)
۶٫    مهار کردن آنزیم اینتگراز که ویروس برای غلبه بر بعضی سلول‌ها به آن نیاز دارد; این داروها بازدارنده‌های اینتگراز گفته می‌شود.
پزشک یا دکتر داروساز والدین را راهنمایی می‌کند تا داروها را راحت‌تر به فرزندشان بدهند. بسیاری از شرکت‌های داروسازی سعی می‌کنند با اضافه کردن مواد افزودنی طعم بد داروها را از بین ببرند. همچنین گاهی پزشک توصیه می‌کند که قرص‌ها با پودینگ یا پوره سیب مخلوط شود.

پیشگیری از انتقال ایدز مادر به فرزند

اگر مادر باردار مبتلا به ایدز در مراحل اولیه بیماری تحت درمان مناسب قرار بگیرد و داروهای ضدویروسی را در دوران بارداری طبق دستور پزشک مصرف کند، احتمال انتقال HIV به جنین به شدت کاهش می‌یابد. تمام بانوانی که از اچ آی وی مثبت بودن خود آگاهی دارند، باید مراقبت‌های بارداری را از همان ابتدا شروع کنند تا از مزیت کامل درمان برخوردار شوند. هرچه مادر سریع‌تر تحت درمان قرار بگیرد، احتمال این که نوزاد مبتلا نشود، بالاتر است.
مادر مبتلا به ایدز درمان مقتضی را در مراحل زیر دریافت می‌کند:
•    قبل از زایمان: درمان ضدویروسی در دوران بارداری از سرایت بیماری به نوزاد جلوگیری می‌کند.
•    در زمان وضع حمل: داروهای ضدویروسی به مادر و نوزاد داده می‌شود تا احتمال انتقال بیماری در زمان زایمان، یعنی هنگامی که نوزاد در معرض مایعات و خون مادر قرار می‌گیرد، کاهش یابد. به علاوه از مادر خواسته می‌شود تا نوزاد را با شیر خشک تغذیه کند و خود به او شیر ندهد، چون شیردهی یکی از راه‌های سرایت بیماری است.
•    دوران شیردهی: چون مادر از شیر دادن به نوزاد منع می‌شود، این نوع انتقال نادر است. بااین حال چنانچه دسترسی به شیر خشک یا آب تصفیه شده برای تهیه شیر خشک محدود باشد، مادر و کودک تحت درمان دارویی قرار می‌گیرند تا احتمال ابتلا به عفونت کاهش یابد.