رتینوپاتی (مشکلات شبکیه) نوزادان نارس، علائم و درمان

رتینوپاتی زودرس (ROP) بیماری است که در نوزادان نارس ایجاد می‌شود. این بیماری موجب می‌شود که رگ‌های خونی غیرطبیعی در شبکیه چشم تشکیل شوند. شبکیه، لایه‌ای از بافت‌های عصبی است که موجب می‌شود ما جهان اطراف خود را ببینیم. رشد این رگ‌های خونی می‌تواند باعث شود که شبکیه از پشت چشم جدا شود و در نهایت منجر به کوری شود. برخی از موارد ابتلا به ROP خفیف هستند و به خودی خود خوب می‌شوند، اما در موارد دیگر برای درمان و پیشگیری از کوری و اختلال بینایی، نیاز به انجام جراحی است.

علل

رتینوپاتی زودرس موجب می‌شود که رگ‌های خونی به صورت غیرعادی و راندمی (تصادفی) در چشم رشد پیدا کنند. این رگ‌های خونی غیرعادی بسیار مستعد پاره شدن و خونریزی هستند که این موضوع موجب زخم شدن شبکیه می‌شود. زمانی که این زخم‌ها خوب می‌شوند، جوش خوردگی آن‌ها موجب کشیدن شبکیه و جدا شدن آن از پشت چشم می‌شود.

از آنجایی که شبکیه یکی از اعضای حیاتی برای بینایی است، جدا شدن آن از پشت چشم موجب نابینا شدن می‌شود.

از هفته‌ی ۱۶ بارداری، رگ‌های خونی از مرکز شبکیه شروع به رشد می‌کنند و سپس به سمت کناره‌های شبکیه گسترش پیدا کرده و در ماه هشتم بارداری به لبه‌های شبکیه می‌رسند. در کودکانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند ممکن است رشد عادی رگ‌ها در شبکیه دچار اختلال شود و برخی رگ‌های خونی غیرطبیعی شروع به شکل‌گیری کنند. این رگ‌ها در ادامه پاره می‌شوند و خونریزی می‌کنند. رتینوپاتی ممکن است در هر مرحله‌ای به‌خودی‌خود متوقف شده و حتی بازگشت کند و در اغلب موارد این مشکل به تدریج با رشد کودک برطرف می‌شود. اما در برخی موارد بیماری نه‌تنها بهبود پیدا نمی‌کند بلکه پیشرفت کرده و موجب تشکیل زخم در چشم می‌شود که این زخم‌ها شبکیه را تحت فشار قرار می‌دهند و آن را زا پشت چشم جدا می‌کنند .

علائم

رتینوپاتی دارای پنج مرحله است:

• مرحله اول: تعداد بسیار کمی رگ‌های خونی غیرطبیعی در چشم هستند.
•  مرحله دوم: تعداد رگ‌های خونی متوسط است.
•  مرحله سوم: رشد رگ‌های خونی در شبکیه شدید است.
•  مرحله چهارم: رشد رگ‌های خونی شدید است و شبکیه نیز به طور جزئی از پشت چشم جدا شده است.
•  مرحله پنجم: شبکیه به طور کامل از پشت چشم جدا شده.

تغییرات ایجاد شده در وضعیت رگ‌های خونی با چشم غیرمسلح قابل‌رؤیت نیست و برای تشخیص چنین مشکلاتی لازم است که معاینات تخصصی انجام شود. معمولاً از تصاویر مشخصی برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شود و در صورتی رگ‌های خونی موجود در چشم نوزاد با این تصاویر انطباق داشته باشد، اصطلاحاً گفته می‌شود که کودک "بیماری افزاینده" دارد. علائم رتینوپاتی شدید عبارت‌اند از:

•  حرکات غیرعادی چشم
•  لوچی
•  نزدیک‌بینی شدید
•  سفید به نظر آمدن مردمک‌ها

تست و تشخیص

• کودکانی که قبل از هفته‌ی سی‌ام بارداری به دنیا می‌آیند، وزن آن‌ها کمتر از ۱٫۵ کیلو است و یا به هر دلیل دیگری در معرض خطر رتینوپاتی هستند، باید مورد معاینه قرار بگیرند. اولین تست تشخیصی باید ۴ تا ۹ هفته بعد از تولد انجام گیرد، که زمان دقیق انجام آن به سن بارداری کودک بستگی دارد.
•  کودکانی که در هفته ۲۷ بارداری یا دیرتر به دنیا آمده‌اند باید در هفته چهارم پس از تولد معاینه شوند.
•  کودکانی که زودتر از هفته ۲۷ بارداری به دنیا آمده‌اند باید دیرتر از هفته چهارم پس از تولد معاینه شوند.

سایر معاینات و تست‌های تشخیصی به نتایج تست اولیه بستگی دارد. اگر در ارزیابی اولیه مشخص شود که رگ‌های خونی شبکیه حالتی عادی دارند، نیازی به معاینات بعدی نیست. قبل از این که والدین، مطب پزشک را ترک کنند باید به آن‌ها اطلاع داده شود که در آینده کودک آن‌ها به چه معاینات و ارزیابی‌های دیگری نیاز دارد.

درمان

برای متوقف کردن رشد رگ‌های خونی غیرعادی در چشم عمل جراحی با تمرکز بر روی کناره‌های شبکیه انجام می‌شود تا قسمت مرکزی شبکیه (مهمترین بخش از شبکیه) حفظ شود. در جراحی رتینوپاتی، زخم‌هایی در کناره‌های شبکیه ایجاد می‌شود تا رشد رگ‌های خونی غیرطبیعی متوقف شود و فشار از روی قسمت مرکزی شبکیه برداشته شود. متداول‌ترین روش‌های انجام جراحی رتینوپاتی عبارت‌اند از:

•  جراحی لیزر: پرکاربردترین روش انجام جراحی رتینوپاتی است که رد آن برای ایجاد برش در کناره‌های شبکیه از اشعه لیزر استفاده می‌شود. انجام این جراحی برای هر یک از چشم‌ها در حدود ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول می‌کشد.
• کرایوتراپی: در این روش از درجه حرارت بسیار پایین و منجمدکننده برای کنترل رشد رگ‌های خونی استفاده می‌شود. برای سال‌های زیادی، روش کرایوتراپی به عنوان روشی پذیرفته شده برای درمان رتینوپاتی شناخته می‌شد اما اخیرا جراحی لیزری جایگزین آن شده است.

برای موارد وخیم‌تر رتینوپاتی که در آن شبکیه در حال جدا شدن از پشت چشم می‌باشد، از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

•  قراردادن كمربند اطراف صلبيه (جراحي اسكلرال باكلينگ) : در این جراحی یک نوار منعطف که معمولاً از جنس سیلیکون است به دور صلبیه یا همان سفیده‌ی سخت چشم بسته می‌شود و صلبیه را هل می‌دهد و به آن فشار وارد می‌کند. این فشار باعث می‌شود که به شبکیه نیز نیرو وارد شود و به پشت چشم بچسبد و بدین ترتیب از جدا شدن ان از پشت چشم جلوگیری شود. این جراحی بین ۱ تا ۲ ساعت زمان می‌برد.

نحوه انجام جراحی

متخصص چشم‌پزشکی اطفال می‌تواند در مورد روش جراحی مناسب تصمیم بگیرد و چگونگی انجام جراحی را کاملاً برای شما توضیح داده و به سؤالات شما پاسخ دهد. در زمان مشاوره با متخصص می‌توانید تمامی سؤالات خود و نکاتی که نمی‌فهمید را بپرسید. جراحی رتینوپاتی معمولاً در حالی انجام می‌شود که کودک تحت بیهوشی عمومی (حالت خواب عمیق) است یا آرام‌بخش قوی (بیمار متوجه جراحی نیست اما به اندازه‌ی بیهوشی عمومی نیز ناهشیار نیست) به او تزریق شده است. هرچند در جراحی کرایوتراپی یا لیزری، هیچ برش یا بخیه‌ای اعمال نمی‌شود اما تمامی عمل‌های جراحی تحت بیهوشی عمومی یا تزریق آرام‌بخش و مسکن انجام می‌شوند. جراحی لیزری و جراحی کرایوتراپی معمولاً در تخت کودک و با کمک داروی آرام‌بخش و مسکن انجام می‌شوند. از آنجایی که جراحی کمربند صلبیه و ویترکتومی نیازمند بیهوشی عمومی هستند، لازم است که در اتاق جراحی انجام شوند. قبل از انجام هر جراحی، قطره‌ای در چشم کودک چکانده می‌شود تا مردمک چشم باز شود. در حین انجام جراحی از وسیله‌ای به نام اسپکولوم پلک استفاده می‌شود تا پلک‌ها باز نگه داشته شوند. بعد از اتمام جراحی کمربند صلبیه و ویترکتومی، یک برچسب روی چشم زده می‌شود اما بعد از جراحی لیزری و کرایوتراپی نیازی به زدن این برچسب نیست. بستری شدن در بیمارستان به وضعیت سلامتی کودک و سن او بستگی دارد.

مراقبت‌های پس از درمان

در صورتی که نیازی به بستری کردن کودک نباشد، شما می‌توانید در حدود یک ساعت پس از جراحی، کودک را همراه خود به خانه ببرید. شما باید حداقل تا یک هفته در چشم کودک خود قطره‌های تجویز شده را بچکانید تا از بروز عفونت پیشگیری کنید. برای اطمینان از این که چشم‌ها به طور صحیح در حال خوب شدن هستند و رتینوپاتی مجدداً عود نمی‌کند، لازم است که طبق دستور متخصص چشم به صورت منظم به او مراجعه کنید. معمولاً این زمان بندی به صورت هر یک یا دو هفته یک‌بار است. پس از جراحی کمربند صلبیه لازم است که چشم کودک هر ۶ ماه یکبار معاینه شود تا متخصص بتواند روند رشد چشم کودک را تحت نظر داشته باشد. هدف از انجام جراحی رتینوپاتی زودرس، متوقف کردن روند پیشروی بیماری و جلوگیری از نابینایی کودک است. هرچند جراحی رتینوپاتی دارای درصد موفقیت بالایی است اما با این حال امکان دارد که تا ۲۵ درصد از نوزادان مبتلا به رتینوپاتی در آینده، بخشی یا تمامی بینایی خود را از دست بدهند. در نظر داشته باشید که تمامی تکنیک‌های جراحی رتینوپاتی موجب می‌شوند که بخشی از بینایی کودک یعنی دید کناری او از دست برود و حتی در صورتی که رتینوپاتی کاملاً متوقف شود بااین‌وجود بینایی کودک تحت تأثیر قرار خواهد گرفت. از آنجایی که احتمال از دست رفتن بینایی و بروز عوارض وجود دارد، تمامی کودکانی که جراحی رتینوپاتی را انجام داده‌اند لازم است که تا زمان بزرگسالی، به صورت منظم و سالیانه توسط متخصص چشم معاینه شوند.