سوء تغذیه در کودکان و نوزادان: نشانه ها، علت و درمان

سوءتغذیه زمانی رخ می‌دهد که بدن شما، مواد مغذی موردنیاز خود برای رشد و داشتن عملکرد روزانه را دریافت نمی‌کند. در صورتی که کودکان به بیماری‌هایی مانند سلیاک، عدم تحمل لاکتوز یا سیستیک فیبروزیس مبتلا باشند، نمی‌تواند به طور کارآمد از غذایی که می‌خورند بهره ببرند و مواد لازم را دریافت کنند و بنابراین دچار سوءتغذیه می‌شوند. والدینی که نگران سوءتغذیه کودکان خود هستند، لازم است که با پزشک متخصص مشورت کنند. پزشک متخصص، وزن و قد کودک شما را اندازه‌گیری کرده و آن را با نمودار رشد استاندارد مقایسه می‌کند. این نمودار، نشان‌دهنده‌ی وزن و قد مورد انتظار برای سن موردنظر کودک است. شما می‌توانید با تهیه‌ی غذاهای لازم، مداخلات تغذیه‌ای و ایجاد سبک زندگی سالم برای کودک خود، به او خود کمک کنید که بر مشکل سوءتغذیه خود پیروز شود.

سوءتغذیه در کودکان چیست؟

در صورتی که کودک شما منواند مقدار کافی مواد مغذی، کالری، ویتامین و مواد معدنی را از غذای خود دریافت کند، دچار سوءتغذیه شده است. تمامی این مواد برای روند رشد کودک بسیار ضروری هستند. علاوه بر این، مصرف مواد مغذی و ویتامین‌ها برای تقویت سیستم ایمنی بدن لازم است و کودک را از ابتلا به انواع عفونت‌ها حفظ می‌کند. البته نوع دیگری از سوءتغذیه نیز در حالتی رخ می‌دهد که کودک شما، مقدار بیش‌ازحدی کالری دریافت می‌کند. بسیار مهم است که کودک میزان مناسبی کالری را از طریق رژیم غذایی خود دریافت کند چرا که دریافت کالری بیش‌ازحد کم یا زیاد، هر دو موجب سوءتغذیه می‌شوند. کمبود مواد مغذی، مواد معدنی و ویتامین‌ها نیز اختلالات زیادی در سلامتی ایجاد می‌کند. کمبود این مواد علاوه بر مشکلات سلامت جسمی و روند رشد، بر روی عملکرد بدن، خلق‌وخو و رفتار او نیز تأثیرگذار است.

انواع سوءتغذیه در کودکان

سوءتغذیه پروتئین و انرژی (PEM)

بر اثر کمبود پروتئین و گلوکوز در بدن، نوع خاصی از سوءتغذیه به نام PEM ایجاد می‌شود. این سوءتغذیه دارای سه نوع است: سوءتغذیه حاد، مزمن و ترکیبی که ترکیبی از دو نوع اول است. سوءتغذیه‌ی حاد موجب لاغری و کاهش وزن سریع کودک می‌شود. در سوءتغذیه‌ی مزمن، روند رشد کودک کند یا دچار اختلال است. در صورتی که کودک همزمان از سوءتغذیه حاد و مزمن رنج می‌برد، وزن او کم می‌شود و به چند اختلال سلامتی مختلف نیز مبتلا می‌شود.

کمبود ویتامین و مواد معدنی

کمبود ریزمغذی‌ها که همان ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند، می‌تواند موجب سوءتغذیه در کودکان شود و اختلالاتی را به وجود بیاورد.

علل سوءتغذیه در کودکان

علائم سوءتغذیه در کودکان

• مشکلات تنفسی
• لاغری و کاهش وزن ناگهانی
• بی‌قراری و تحریک‌پذیری
• خستگی مفرط
• افسردگی
• قرارگیری در معرض خطر هیپوترمی، پایین بودن غیرطبیعی دمای بدن
• ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن
• کاهش حجم عضلانی
• کاهش حجم بافت‌های بدن
• حساس بودن به سرما و احساس سرما کردن
• دیر ترمیم شدن و درمان دیرهنگام زخم‌ها و عفونت‌ها
• مدت‌زمان بهبودی طولانی‌تر در زمان بیماری
• تمرکز پایین
• عدم فعالیت فیزیکی
• پوست خشک، کدر، خشن و سرد
• خشک و خشن شدن موها
• گودی، تیرگی و سیاهی زیر و دور چشم

تأثیرات سوءتغذیه بر کودکان

• تأثیرات منفی بر سیستم ایمنی بدن: سوءتغذیه موجب می‌شود که سیستم ایمنی بدن کودک ضعیف شود و در نتیجه بدن او مستعد عفونت و بیماری شود.
• تأثیرات منفی بر روند رشد: کمبود مواد مغذی و مشکلات گوارشی در بین نوزادان و کودکان در حال رشد بسیار شایع هستند. عدم دریافت کافی مواد مغذی، ویتامین‌ها و مواد معدنی از طریق غذا موجب سوءتغذیه و اختلال در رشد می‌شود. از سوی دیگر اگر کودک به بیماری گوارشی مبتلا شود، بدن او نمی‌تواند مواد و عناصر لازم موجود در غذا را به خوبی جذب کند. بنابراین، کمبود مواد مغذی و عفونتهای دستگاه گوارش موجب اختلال کامل در روند رشد کودک می‌شوند.
• کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص
• نارسایی برخی ارگان‌ها
• رشد رفتاری کند
• عقب‌ماندگی ذهنی
• کاهش حجم عضلانی بدن
• اختلال رشدی
• کاهش توانایی‌های اجتماعی
• کاهش سطح هوش
• مشکلات گوارشی
• دیر خوب شدن زخم‌ها و عفونت‌ها و بیماری‌ها
• کاهش شدید وزن بدن

تشخیص

• اندازه‌گیری دور بازوی کودک: پزشک دور بازوی کودک را اندازه‌گیری می‌کند. اگر این اندازه کمتر از ۱۱۰ میلی‌متر باشد، این موضوع به طور واضح نشان‌دهنده سوءتغذیه کودک است.

• آزمایش خون: با انجام آزمایش خون روتین می‌توان وضعیت ابتلا به سوءتغذیه کودک را بررسی کرد. برخی از آزمایشات خاص که در این مورد مفید هستند عبارتند از شمارش گلبول‌های خون، قند خون، سطح پروتئین یا آلبومین، بررسی ابتلا به ویروس HIV یا سایر عفونت‌ها.

• سایر آزمایشات و تست‌ها: ممکن است آزمایشاتی برای اندازه‌گیری سطح کلسیم، روی و ویتامین‌های بدن نیز تجویز شوند.

درمان سوءتغذیه در کودکان

پزشک متخصص بیماری خاصی که به سوءتغذیه مربوط می‌شود را درمان می‌کند. در صورتی که کودک شما به بیماری‌های گوارشی مبتلا باشد، پزشک داروهای لازم را تجویز می‌کند. در صورتی که سوءتغذیه در کودک شما بسیار شدید و وخیم باشد، پزشک از لوله‌ی تغذیه از بینی برای رساندن مواد لازم به بدن کودک استفاده می‌کند. این روش درمان برای کودکانی است که وضعیت سوءتغذیه آن‌ها بسیار شدید است. در صورتی که کودک به سوءتغذیه‌ی مزمن مبتلا باشد، پزشک علاوه بر درمان بیماری یا مشکلات تغذیه‌ای، به‌عنوان یک اقدام پیشگیرانه، مراجعات منظم به پزشک و انجام درمان‌های بالینی را تجویز می‌کند.

نیازهای تغذیه‌ای در کودکان

• میوه و سبزیجات: دو وعده در روز. می‌توانید میوه‌ها و سبزیجات تازه را به عنوان میان وعده مصرف کنید. همچنین می‌توانید به غذا یا سوپ خود سبزیجات سبز اضافه کنید.
• غلات کامل: چهار وعده در روز. می‌توانید از نان کامل یا غنی‌شده، یک ساندویچ با آرد سفید، برنج قهوه‌ای یا پنکیک آرد گندم استفاده کنید.
• شیر و لبنیات: سه وعده در روز یا یک لیوان شیر در هر روز. ماست، پنیر و کشک نیز جایگزین‌های سالمی برای شیر هستند.
• پروتئین: دو وعده در روز. کودک خود را تشویق کنید که مواد پروتئینی گوناگون مانند تخم‌مرغ، ماهی، گوشت گوسفند، لوبیا و عدس مصرف کند.
• ویتامین‌ها و مواد معدنی: فرزند شما می‌تواند مکمل‌های حاوی ویتامین و مواد معدنی را طبق دستور پزشک مصرف کند.

پیشگیری از سوءتغذیه در کودکان

کودک خود را به خوردن غذاهای مقوی و حاوی مواد معدنی تشویق کنید.

به کودک خود آموزش دهید و او را عادت دهید که رژیم غذایی سالم و کاملی داشته باشد. این کار موجب بهبود رشد او و تقویت سیستم ایمنی بدن او می‌شود.

کودک خود را از خوردن غذاهای ناسالم، چرب و پر ادویه منع کنید.

غذاهای چرب و پر از ادویه به سلامتی کودک شما ضرر می‌رساند و همچنین موجب چاقی و بی‌تحرکی او می‌شود.

به کودک خود وعده‌های غذایی کوچک اما مکرر بدهید.

خوردن غذای کم اما مکرر یکی از بهترین عادات غذایی است که به کمک آن می‌توانید به خوبی کودک خود را تغذیه کنید و به سلامت او کمک کنید. هر سه یا چهار ساعت یک‌بار مقدار بسیار کمی غذا به کودک خود بدهید. این کار باعث می‌شود که اشتهای کودک حفظ شود و دچار بی‌اشتهایی و تنفر از غذا نشود و از سوی دیگر از تجمع موضعی چربی در بدن او جلوگیری شود.

کودک خود را به داشتن فعالیت فیزیکی منظم تشویق کنید.

کودک شما علاوه بر داشتن رژیم سالم و دریافت مواد مغذی، به فعالیت فیزیکی نیز نیاز دارد. ورزش کردن موجب می‌شود که متابولیسم بدن در حالت عادی باقی بماند و مواد سمی از بدن دفع شوند. شما می‌توانید برای کودک خود یک دوچرخه بخرید یا او را به کلاس‌های شنا ببرید. کودکان از انجام دادن چنین ماجراجویی‌هایی بسیار لذت می‌برند. این فعالیت‌ها موجب عملکرد بهتر بدن او و سلامتی او نیز می‌شود.